RoHS به صورت خلاصه مخفف Restriction of Hazardous Substances و به معنای محدودیت در استفاده از مواد خطرناک است. اما عبارت کامل‌تر به معنی محدودیت استفاده از مواد خاص خطرناک در تجهیزات الکتریکی و مکانیکی است.

در واقع این عبارت معرف قانونی است که در اروپا وضع شده و بر اساس توافقات، وجود 6 ماده خطرناک برای سلامتی انسان و طبیعت را در محصولات الکترونیکی و خصوصاً قطعات کامپیوتری منع کرده است. این 6 عنصر عبارتند از: کادمیوم، جیوه، کرومیوم، PBB ، BDE و سرب.

تاریخچه و دلیل به وجود آمدن

اتحادیه‌ی اروپا در فوریه‌ی سال 2003 در حرکتی هماهنگ برای حفاظت از محیط زیست به فکر تصویب استاندارد و قوانین خاص افتاد و در 1 ژولای سال 2006 قانونی در این خصوص تصویب شد. همکاری WEEE که مسئول از بین بردن یا بازیافت زباله‌های الکتریکی و تجهیزات الکترونیکی است در شناسایی مواد خطرناک و درصدی که می‌توان به عنوان محدوده‌ی مجاز در نظر گرفت، حائز اهمیت است.

در نهایت طبق قوانین تصویب شده استفاده از مواد مختلف به جز 6 عنصر خطرناک مجاز است. محصولات جدید الکترونیکی و الکتریکی نباید حاوی درصدی بالایی از مواد خطرناک باشند که شامل سرب، جیوه، کادمیوم، ترکیبات کروم شش بار مثبت، پلی برومینات بی فنیل (PBB) و پلی برومینات دی فنیل اتر(PBDE) که بازدارنده‌های اشتعال هستند، باشند. در صورتی که مقدار استفاده شده بیش از حد مجاز باشد، از فروش محصولات در بازار اروپا ممانعت به عمل می‌آید.

معمولاً RoHS را به صورت (رُس) یا حتی (رُش) تلفظ می‌کنند. لوگوی آن از آغاز تا به امروز تغییرات زیادی داشته و شکل‌های ساده و پیچیده‌ای به خود گرفته است.

RoHS Compliant را با نام Lead-Free نیز می شناسند. البته عبارت اول مفهوم کاملتری را مورد توجه قرار می دهد. این قانون از تاریخ اول جولای 2006 که به مرحله اجرا در آمد، از آن تاریخ تمامی محصولاتی که فاقد گواهینامه RoHS Compliant بودند بازار فروش خود را در اروپا مسدود شده یافتند. به همین دلیل سازندگان تجهیزات الکترونیکی موظف شدند عناصر ذکر شده را از محصولات خود حذف کنند تا بدین ترتیب بتوانند اجازه فروش در اروپا را کسب کنند.

مشکلات بوجود آمده

اما مشکل اصلی اینجا بود که لحیم (که قطعات الکترونیکی را به PCB (تخته مدار) متصل می کند از ترکیب 60 درصدی قلع و 40 درصدی سرب ایجاد می شد. لذا سازندگان تجهیزات الکترونیکی به سرعت بدنبال جایگزینی برای این ماده مهم اقدام کردند. عناصری چون نقره، مس و یا بیسموت جزو اولین گزینه های مورد استفاده معرفی شدند.

عناصر مشخصی که به جای لحیم مورد استفاده قرار گرفتند، خود مشکلاتی را بوجود می آوردند:

دمای ذوب بالاتر از لحیم.

مشکلات تعمیر: دقت تعمیرکار به این که کدام عنصر در هنگام ساخت بورد مورد استفاده قرار گرفته است و همانطور استفاده مجدد از ماده ای که حاوی سرب نباشد.

تفاوت های ظاهری لحیم با عناصر جدید که ممکن بود کاربران را دچار اشتباه کند و تصور خراب بودن برد را به آنها القاء کند.

در کنار این مشکلات علاوه بر پاک بودن عنصر برای اتصال قطعات روی بورد بایستی سایر قطعات نیز بطور کلی از وجود 6 عنصر مورد تذکر پاک باشند که این نیز کاری دشوار به نظر می رسید.

اما چرا سرب در محصولات الکترونیکی خطرناک است؟

آنچه که همه ما می دانیم دشواری بازیافت محصولات الکترونیکی است. اکثر این تجهیزات الکترونیکی پس از مدتی به پایان عمر مفید خود می رسند و موارد زاید آنها سراسر زمین را فراخواهد گرفت. آنگاه آب موجود در باران اسیدی، سرب بکاررفته در قطعات را در خود حل کرده و سپس این آب جاری شده و مستقیماً به منابع زیر زمینی راه می یابد. به عبارتی بهتر می توان گفت به منابع آب آشامیدنی مردم روی زمین راه یافته است!

عنصر سرب تأثیرات بسیار خطرناکی بر سیستم ارگانیک بدن بخصوص سیستم عصبی مرکزی خواهد داشت و به راحتی می تواند هر ارگانی از بدن را تحت تأثیر مخرب خود قرار دهد. همچنین سیستم تولید مثل و “کلیه” نیز از جمله اعضایی هستند که از آسیب جدی سرب به دور نخواهند بود.

نکته مهم اینجاست که تفاوتی بین خوردن سرب و یا بوییدن آن وجود ندارد و در هر دو حالت تأثیر مشابهی خواهد داشت. گاهی نیز در درجات بالاتر سرب ممکن است زمان عکس العمل در بدن را افزایش دهد، ضعف در انگشتان را ایجاد کند و یا ضعف در مچ دست و قوزک پا را سبب گردد. تأثیر مخرب آن بر روی حافظه نیز محتمل خواهد بود. کم خونی نیز از نتایج خطرناک سرب بر روی بدن انسان است.

اما جالب اینجاست که با وجود این همه خطر و نیز وجود قانون Lead Free و RoHS Compliant در صنعت الکترونیک، مقدار کمی  سرب در ساخت محصولات و تولیدات الکتریکی و الکترونیکی بکار می رود. تنها چهل  و نه صدم درصد از تمام سرب تولیدی در قلع و تنها 2% از تمام سرب تولیدی در صنعت الکتروالکترونیک بکار گرفته می شود. اما جالب تر اینکه تولیدکنندگان باتری 80% درصد سرب تولیدی را مورد استفاده قرار می دهند.